De zorg is het domein van de patiënten en de zorgprofessionals! De dynamiek in de zorg – zoals, innovatie, kwaliteitsontwikkeling en efficiency – ontstaat dan ook in de relatie tussen patiënt en zorgprofessional. Deze dynamiek wordt in zeer grote mate ondersteund en mede gestuurd door de technologische en wetenschappelijke ontwikkelingen, die zorgprofessionals aanbieden aan hun patiënten. En natuurlijk door grote veranderingen bij patiënten zelf, in demografische en epidemiologische zin, maar ook in termen van onder meer opleidingsniveau, inkomenspositie, mondigheid, steeds grotere behoefte aan eigen regie. Dit alles heeft grote consequenties voor de context, waarbinnen de relatie tussen patiënt en zorgprofessional zich ontwikkelt c.q. kan ontwikkelen. Dit alles vormt de kern van de zorg. Daarnaast zien we – in de gehele economie – dat de consument in steeds meer productieprocessen (soms grotendeels) de rol van producent op zich neemt, het zogenoemde prosumentenmodel. Deze ontwikkeling zien we ook in de zorg. Guus van Montfort geeft hiervan veel concrete voorbeelden in dit boek. De rol en betekenis van de (landelijke en lokale) overheid, zorgverzekeraars, zorgkantoren en bestuurders van zorginstellingen, zijn dienend aan de zorg, namelijk faciliterend, ondersteunend, randvoorwaardenstellend. Het beleid van de overheid en zorgverzekeraars moet aansluiten op de dynamiek op de werkvloer. Als dat niet gebeurt, krijgt men een zeer sterke toename van de administratieve lastendruk. Deze dynamiek heeft in grote mate een autonoom karakter ten opzichte van dat beleid. Het beleid – denk bijvoorbeeld aan de bekostiging – past zich dan in de praktijk hierop aan. Zo heeft de prestatiebekostiging in grote mate een budgetachtig karakter, en een positieve impact gehad op innovatie, kwaliteitsontwikkeling en samenwerking. Het in dit boek voorgestelde Tienpuntenplan voor de bekostiging sluit goed aan bij deze dynamiek en tevens bij het beheersingsbeleid van de overheid en de zorgverzekeraars. I. Inleiding en samenvatting 7 I.1 Op weg naar een nieuwe economie: de prosumenteneconomie 9 I.2 Zorgdynamiek op de werkvloer: min of meer autonoom 10 I.3 Waarom werkt de zorg toch zo goed!? 11 II. Op weg naar een ‘nieuwe’ economie: prosumenteneconomie 23 II.1 Welvaartsstijging in de afgelopen honderden jaren 23 II.2 Maar wat gebeurt er? Over nieuwe technologie en een nieuwe consument 24 II.3 Het prosumentenmodel 27 II.4 Organisatie van de economie gaat op de schop 28 II.5 Grootschalig en kleinschalig: geheel andere betekenis 29 II.6 Ontwikkeling bruto nationaal product: onderschat 29 II.7 Andere organisatievormen van consumenten 30 II.8 Hybride economie en rol van de overheid 31 II.9 Van haves and havenots naar cans and cannots 32 II.10 Slotopmerkingen 33 III. Het gebeurt op de (zorg)werkvloer! 35 III.1 Ontwikkelingen en trends in de zorg: context 36 III.2 Theoretisch kader: levels of decision making 39 III.3 Wat betekent de invoering van de budgettering voor de werkvloer? 41 III.4 Innovatie op de werkvloer en de rol van bestuurders: zeven werkniveaus 46 III.5 Werkvloer centraal en het coalitieakkoord 48 Bijlage I Integratie medische en bedrijfsvoeringsbesluitvorming 51 Bijlage II Zeven besluitvormingsniveaus (stratificatiemodel Rowbottom & Billis) 52 IV. Kijken naar de werkelijkheid 57 V. Reactie op VWS-discussienota ‘Zorg voor de toekomst’ 63 V.1 Inhoud discussienota: enkele hoofdlijnen 63 V.2 Primaire, secundaire en tertiaire preventie: essentieel verschil 64 V.3 Bekostiging, financiering en financiële prikkels: zorginhoud 66 V.4 De veranderkracht in de zorg is groot 73 V.5 Arbeidsmarkt 74 VI. Het nieuwe normaal 77 VII. Het tienpuntenplan voor de bekostiging 81 VIII. Enkele algemeen economische beschouwingen en in het bijzonder over de inkomenselasticiteit voor zorg 87 VIII.1 Het zorgsysteem: multilevel beslissingssysteem 91 VIII.2 De bekostigingskant: scheiding allocatie en aanwending 91 VIII.3 De verzekeringskant: sterk overheidsgereguleerd 92 VIII.4 Inkomenselasticiteiten in de toekomst: cliënt meer beslisser 95 VIII.5 Technologie en zorg 95 VIII.6 Ontwikkelingen cliënten/patiënten 97 VIII.7 Centrale rol en positie cliënten in de zorg en in het systeem 98 VIII.8 Conclusie 99